Deze week een interview met onze partner Leerpunt KOEL. Zij bieden diverse scholingen aan voor werkenden in de huisartsenzorg. Een van de onderwerpen waar aandacht aan wordt besteed is assertiviteit. We zijn benieuwd hoe directeur Gonnie Swanenberg hier tegenover staat en dus stellen we haar een aantal vragen.

Wat versta je onder het onderwerp assertiviteit?

Assertiviteit is vanuit mijn perspectief het vermogen om op een duidelijke, eerlijke en respectvolle manier voor je eigen rechten, meningen en gevoelens op te komen, zonder daarbij anderen te manipuleren, confronteren of kwetsen. Het betekent dat je in staat bent om jezelf uit te drukken, grenzen aan te geven en "nee" te zeggen wanneer dat nodig is, terwijl je tegelijkertijd rekening houdt met de gevoelens van anderen. Assertief gedrag kan helpen om gezonde en evenwichtige relaties op te bouwen en je eigen behoeften en wensen te beschermen.

Voor wie is het belangrijk om aandacht aan assertiviteit te schenken?

Verschillende soorten mensen kunnen baat hebben bij het ontwikkelen van assertief gedrag, zoals:

• Introverte mensen; zij kunnen moeite hebben met het uiten van hun mening of het aangeven van grenzen. Assertiviteit helpt hen om zich zelfverzekerder uit te drukken, zonder te overdrijven of zich terug te trekken.
• Mensen die moeite hebben met 'nee' zeggen; Voelen zich bij voorbaat schuldig of zijn bang om anderen teleur te stellen. Assertief gedrag stelt hen in staat om op een respectvolle manier grenzen te stellen, zonder zich schuldig te voelen.
• Mensen met een lage zelfwaardering; twijfelen aan hun eigen waarde of overtuigingen kunnen assertief gedrag gebruiken om meer zelfvertrouwen op te bouwen en zich zelfverzekerder te voelen in sociale en professionele situaties.
• Werkende mensen in stressvolle omgevingen; bijvoorbeeld mensen in leidinggevende posities, of werknemers die (vaak) overbelast raken, kunnen assertief gedrag toepassen om hun grenzen aan te geven, hun werkdruk te beheersen en duidelijke communicatie te bevorderen.
• Mensen die zich vaak gemanipuleerd of overruled voelen; assertiviteit helpt hen om zichzelf beter te verdedigen tegen ongewenste invloeden, zonder agressief te worden.
• Mensen die conflicten vermijden; sommige mensen willen altijd harmonie behouden, maar kunnen hierdoor vaak hun eigen behoeften negeren. Assertiviteit stelt hen in staat om constructief om te gaan met conflicten en tegelijkertijd respect te tonen voor anderen.
• Iedereen die zijn communicatie wil verbeteren; kan baat hebben bij assertief gedrag, of het nu gaat om het versterken van persoonlijke relaties, het verbeteren van werkrelaties of het bevorderen van eigenwaarde.

Waarom is assertiviteit belangrijk op de werkvloer?

Assertiviteit op de werkvloer is belangrijk om verschillende redenen, zowel voor persoonlijke ontwikkeling als voor de effectiviteit van het team en de organisatie.

• Duidelijke communicatie; assertieve mensen kunnen hun gedachten, ideeën en verwachtingen helder en direct communiceren. Dit vermindert misverstanden en bevordert een efficiënte samenwerking.
• Grenzen stellen; werknemers kunnen hun grenzen aangeven zonder zich schuldig te voelen. Dit voorkomt overbelasting en helpt burn-out te voorkomen.
• Zelfvertrouwen en respect; assertieve medewerkers tonen zelfvertrouwen in hun vaardigheden en kennis, wat bijdraagt aan een positieve werkhouding. Ze worden vaak gerespecteerd door collega's en leidinggevenden, omdat ze zichzelf op een eerlijke en respectvolle manier presenteren.
• Gezonde werkrelaties; assertiviteit helpt bij het opbouwen van gezonde werkrelaties door een balans te vinden tussen eigen behoeften en de behoeften van anderen. Het voorkomt dat conflicten escaleren en bevordert open en eerlijke gesprekken.
• Probleemoplossing; assertieve medewerkers zijn vaak beter in staat om constructief met conflicten om te gaan. Ze kunnen conflicten op een productieve manier aanpakken door direct, maar respectvol, hun standpunt in te nemen en naar oplossingen te zoeken.
• Carrièreontwikkeling; assertiviteit kan de carrière bevorderen doordat werknemers zich gemakkelijker kunnen uitspreken over hun wensen, bijvoorbeeld voor een promotie, training of nieuwe verantwoordelijkheden. Het helpt ook om jezelf te presenteren als een proactieve en zelfverzekerde werknemer.
• Verhoogde productiviteit; door duidelijke communicatie en het stellen van grenzen, kunnen medewerkers efficiënter werken en zich beter concentreren op hun taken zonder zich afgeleid te voelen door onduidelijkheden of externe druk.

Assertiviteit draagt bij aan een professionele werkomgeving waarin medewerkers zich gerespecteerd, gehoord en gewaardeerd voelen, wat de algehele werkprestaties en werkplezier ten goede komt. 

Wat is het verschil tussen assertiviteit en agressiviteit?

Het verschil tussen assertiviteit en agressiviteit ligt vooral in de manier waarop mensen communiceren en omgaan met hun eigen behoeften, rechten en grenzen, en die van anderen. Dit zijn de belangrijkste verschillen:

Respect voor anderen

• • Assertiviteit: Assertieve mensen respecteren zowel hun eigen rechten als die van anderen. Ze geven duidelijk aan wat ze willen of nodig hebben, zonder anderen te schaden.
  • Agressiviteit: Agressieve mensen geven hun eigen wensen en behoeften vaak prioriteit, maar doen dit ten koste van anderen. Ze kunnen onterecht domineren, anderen kleineren of hen intimideren om hun zin te krijgen.

Communicatiestijl

• • Assertiviteit: Assertieve communicatie is direct, eerlijk, en respectvol. Het is gericht op openheid, duidelijkheid en het opbouwen van wederzijds begrip, zonder de ander te onderdrukken of te overheersen.
  • Agressiviteit: Agressieve communicatie is vaak boos, aanvallend, of zelfs beschuldigend. Agressieve mensen kunnen schreeuwen, dreigen of denigrerende opmerkingen maken om hun punt te maken.

Doel van de communicatie

• • Assertiviteit: Het doel is een win-win situatie waarbij zowel de eigen behoeften als die van de ander worden erkend en gerespecteerd. Het gaat om evenwichtige en gezonde interacties.
  • Agressiviteit: Het doel van agressief gedrag is vaak om controle te krijgen of de ander te domineren. Het is meestal gericht op het behalen van eigen belangen zonder rekening te houden met de belangen van de ander.

Emotionele invloed

• • Assertiviteit: Assertieve mensen blijven meestal kalm en beheerst, zelfs wanneer ze sterke standpunten innemen. Ze zijn in staat om hun emoties op een gezonde manier te uiten.
  • Agressiviteit: Agressieve mensen kunnen vaak emotioneel opvliegend of boos overkomen. Ze kunnen hun emoties niet goed beheersen, wat kan leiden tot escalaties of conflicten.

Langetermijneffecten

• • Assertiviteit: Assertieve communicatie leidt meestal tot respectvolle, duurzame relaties en vermindert de kans op conflicten. Het bevordert wederzijds vertrouwen en begrip.
  • Agressiviteit: Agressief gedrag kan relaties beschadigen, spanning en vijandigheid veroorzaken, en de samenwerking belemmeren. Het kan ook leiden tot negatieve reacties van anderen, zoals terugtrekking of confrontatie.

Assertiviteit draait om het uiten van je behoeften op een eerlijke en respectvolle manier, terwijl agressiviteit vaak gepaard gaat met het doordrukken van je eigen belangen ten koste van anderen. Assertiviteit leidt tot gezonde communicatie en relaties, terwijl agressiviteit vaak conflicten en misverstanden veroorzaakt.

Kan assertief gedrag ook helpen bij agressiviteit van patiënten in de huisartsenpraktijk?

Assertief gedrag kan zeker helpen bij het omgaan met agressief gedrag van patiënten in een huisartsenpraktijk. Assertiviteit kan doktersassistenten, huisartsen en andere medewerkers in staat stellen om op een rustige, professionele en effectieve manier om te gaan met uitdagende situaties, zonder de controle te verliezen of de situatie te laten escaleren. Hier zijn enkele manieren waarop assertief gedrag kan bijdragen:

• Begrenzen van onaanvaardbaar gedrag; wanneer een patiënt zich agressief gedraagt, kunnen medewerkers assertief aangeven welk gedrag niet acceptabel is. Bijvoorbeeld door rustig en duidelijk te zeggen: "Ik begrijp dat u gefrustreerd bent, maar we kunnen niet verder praten als u blijft schreeuwen."
• Rust bewaren; assertieve medewerkers blijven kalm, zelfs in stressvolle situaties. Door zelf kalm te blijven, kan de medewerker de situatie de-escaleren en de patiënt helpen om zich minder opgewonden of agressief te voelen.
• Empathie tonen; assertief gedrag houdt in dat je zowel je eigen behoeften als die van anderen respecteert. Dit betekent dat een medewerker de gevoelens van de patiënt kan erkennen zonder de eigen grenzen te overschrijden. Bijvoorbeeld: "Ik begrijp dat u zich zorgen maakt over uw gezondheid, maar we moeten op een respectvolle manier met elkaar communiceren."
• Duidelijke grenzen stellen; assertiviteit stelt medewerkers in staat om snel en effectief grenzen te stellen. Dit voorkomt dat een patiënt de situatie verder verergert door ongepast gedrag of intimidatie. Het helpt ook om het gesprek constructief te houden en de patiënt gerust te stellen dat ze serieus worden genomen, maar dat er wel een bepaalde gedragsnorm is.
• Zelfzorg en bescherming; assertief gedrag helpt medewerkers om hun eigen rechten en welzijn te beschermen. Ze kunnen aangeven wanneer ze een pauze nodig hebben of wanneer ze een andere medewerker moeten inschakelen om de situatie verder aan te pakken.
• Zoeken naar een oplossing; assertiviteit helpt bij het communiceren van oplossingen en opties voor de patiënt. In plaats van zich defensief te gedragen door de agressie van de patiënt, kan een medewerker assertief aangeven hoe de situatie kan worden opgelost of hoe verdere stappen kunnen worden genomen.
• Vooruitkomen met wederzijds respect; assertiviteit draagt bij aan een gezonde werkrelatie tussen zorgverleners en patiënten, zelfs in uitdagende omstandigheden. Dit kan helpen om wederzijds respect op te bouwen, zelfs als er conflicten zijn.

Door assertief te handelen, kan de medewerker de situatie onder controle houden, de patiënt respectvol benaderen en het risico op verdere escalatie van agressief gedrag minimaliseren. Het helpt om de professionaliteit te behouden en tegelijkertijd de veiligheid en het welzijn van zowel de zorgverlener als de patiënt te waarborgen.

Leerpunt KOEL biedt diverse scholingen aan waarin assertiviteit aandacht krijgt, zoals omgaan met moeilijke mensen, effectie communiceren en agressietrainging. Ga naar de website voor meer informatie.