Je hebt de term vast wel eens voorbij horen komen: hoogsensitiviteit. Waar de één zich kan associëren met deze term, is het voor de ander een onbekend en zweverig begrip. Voor klinisch wetenschapper Elke van Hoof betekent het begrip niets meer dan een gedragskenmerk. Het is voor haar daarom een non-issue. Toch pleit ze voor (h)erkenning, omdat hoogsensitiviteit wél andere zorg vraagt. Suze voelde Elke van Hoof aan de tand over dit onderwerp, om HSP eens van de wetenschappelijke kant te bekijken.

Hoogsensitiveit bestaat

Highly Sensitive Persons, ofwel het begrip HSP is niet nieuw, maar nog wél een redelijk onbekend begrip voor velen. Het eerste artikel over hoogsensitiviteit verscheen namelijk al in 1997 in het Journal of Pesonality and Social Psychology, een gerespecteerd Amerikaans wetenschappelijk tijdschrift. Psychologen Elaine en Art Aron zijn de auteurs van dit artikel. Zij worden dan ook wel gezien als de grondleggers van het begrip.

Klinisch psycholoog Elke van Hoof is een veelgevraagd expert in de media. Ze heeft verschillende (wetenschappelijke) artikelen en boeken op haar naam staan. Ze is onder andere gespecialiseerd in psychodiagnostiek, trauma, stress en burn-out. Ze houdt ook lezingen over hoogsensitiviteit, een begrip dat zijn zweverige jas steeds meer uit mag doen. Met haar team heeft ze daarnaar een grootschalig onderzoek uitgevoerd. De resultaten van dat onderzoek wezen uit: hoogsensitiviteit bestaat. Mensen met hoogsensiviteit denken anders.

Onderzoek naar HSP

Elke van Hoof stelde haar resultaten op voor het eerste Internationale Congres voor Hoogsensitivteit in Brussel. Ze toonde hier de huidige stand van zaken van het onderzoek naar dit begrip HSP. Intussen regent het artikelen, blogs en boeken over het onderwerp. Er worden vele kanten belicht, maar Elke van Hoof vindt dat niet per se een positief iets:

“Hooggevoeligheid, overgevoeligheid, beelddenkers, indigokinderen: vaak worden ze in één adem genoemd en door elkaar gebruikt. Maar ik ben van mening dat deze begrippen geen synoniemen van elkaar zijn.’’

Volgens Van Hoof is HSP niets meer of minder dan een karakter-eigenschap, die sommige mensen wel of niet hebben. Ze vindt er dan ook niets zweverigs aan. Hoogsensitivteit is volgens haar zelfs een non-issue, ofwel het zou geen verschil moeten maken. Het maakt je niet beter of slechter, volgens Van Hoof. Net als dat je links schrijft of rechts, goed bent in wiskunde of taal.

“Hoogsensitiviteit is nochtans geen aandoening of stoornis, maar een aangeboren persoonlijkheidskenmerk. De hoogsensitieve persoon bestaat daarom ook niet. De eigenschap wordt gekleurd door andere persoonlijkheidstrekken.’’

Verwerking informatie

De psychologe maakt wel een onderscheid in de mate van sensitiviteit. We zijn allemaal meer of mindere mate sensitief. Sommige mensen zijn volgens haar laag of zeer sterk sensitief. Sensitiviteit verwijst dan eigenlijk alleen naar de hoeveelheid informatie die men uit de omgeving vlot kan verwerken. De mensen die sterk zijn in het sensitiviteit, voelen óók tegelijk een diepgaande verwerking. En dáár zit het verschil in.

Hoogsensitieve personen kunnen namelijk veel informatie opnemen uit de omgeving. Bovendien gaan ze deze informatie veel diepgaander verwerken dan mensen die niet hoogsensitief zijn. Van Hoof:

“We hebben veel MRI scanning gedaan onder 2000 volwassenen, en die laat duidelijk zien dat als mensen een opdracht krijgen meerdere hersensgebieden worden ingezet ten opzichte van mensen die niet hoogsensitief zijn. Dat toont die diepgaande verwerking. Je ziet écht een duidelijk verschil. En daarmee kunnen wij concluderen dat mensen met HSP de wereld op een andere manier beleven dan mensen die de eigenschap niet hebben.’’

1 op de 5 hoogsensitief

Elke van Hoof wil met haar onderzoek de vele misverstanden rond hoogsensitiviteit uit de wereld helpen. Naar eigen zeggen dragen professionals die rond hoogsensitiviteit werken, hierin een grote verantwoordelijkheid. Van Hoof:

‘1 op de 5 mensen is hoogsensitief en zij verdienen het om serieus genomen te worden’

Ze is van mening dat wetenschappelijk onderzoek nooit erg sexy is, maar volgens haar de enige weg om betrouwbare kennis te verzamelen. Om die reden zou het zweverige discours rondom het begrip voorgoed kunnen verdwijnen en het onderzoek naar hoogsensitviteit mainstreamwetenschap kunnen worden. Dan zouden mensen zichzelf sneller herkennen als HSP’er en hierna kunnen handelen. Als psychologe doet Elke ook onderzoek naar stoornissen, zoals borderline en ADHD.

“Het verschil met hoogsensitviteit is goed te meten. Wij hebben een test ontwikkeld waarmee we stoornissen goed kunnen onderscheiden van HSP. Hoogsensitiviteit is er vanaf de geboorte. Borderline, AD(H)D of andere stoornissen kunnen later ontstaan. Hoogsensitiviteit komt het meest naar voren in nieuwe, onbetrouwbare situaties en bij onbekende stimuli. HPS’ers hebben namelijk meer tijd nodig om zich aan te passen aan een nieuwe situatie. Eenmaal aangepast kunnen ze vlot hanteren wat er is gebeurd (vaak tot details). Met autisme of borderline zien we zeer duidelijk verschillen. Daarin zien we niet per se die diepgaande verwerking van situaties. HSP is ook absoluut geen stoornis; het is aangeboren. Het is een karaktereigenschap, zoals extraversie en introversie.”

Verschil stoornissen en hoogsensitiviteit

Hoogsensitiviteit kan wel samen gaan met een stoornis, maar Van Hoof is zeer terughoudend om die uitspraak te doen.

“Zolang er een stoornis is, is het lastig te zien wat er van een stoornis is en wat van de hoogevoeligheid. In theorie kunnen ze zeker samen gaan, maar in de praktijk is het heel lastig om het onderscheid te maken. Als het kaf van de koren gescheiden is, kan je pas zien of iemand hoogsensitief is. Onderzoek laat zien dat stoornissen en hoogsensitiviteit twee aparte dingen zijn. Mensen met een stoornis zijn vaak wel overgevoelig, maar dat maakt ze nog niet hoogsensitief. Ze zijn wel snel overprikkeld, maar ze verwerken bijvoorbeeld niet de informatie diepgaander dan iemand die hooggevoelig is.” 

De diagnostiek is volgens van Hoof alleen goed uit te voeren door een professioneel iemand en:

“Alsjeblieft, ga niet zelfs lopen puzzelen met vragenlijsten op het internet.’’

Functioneren in de maatschappij

Volgens Van Hoof is er geen enkele reden om er vanuit te gaan dat hoogsensitieve mensen niet zouden kunnen functioneren in onze maatschappij. Ja, hoogsensitiviteit kán problemen met zich meebrengen, maar het hoeft zeker geen beperking zijn. Hoogsensitiviteit moet daarentegen wel degelijk serieus genomen worden. Van Hoof:

“Wanneer hoogsensitieven geen goede zelfzorg hanteren, hebben ze meer risico voor stressgerelateerde klachten en/of een burn-out.’’

HSP’ers reageren sterk op positieve en negatieve ervaringen. In een omgeving die voor hen slecht is, zullen zij dan ook de eersten zijn die problemen ondervinden. In een goede omgeving zullen ze daarentegen juist enorm opbloeien. Dit bleek ook uit het onderzoek van Elaine Aron in 2012. HSP’ers worden in een werkcontext dan ook wel vergeleken met kanarievogels in de mijn die waarschuwden voor giftige gassen. De druk is tegenwoordig hoger dan ooit, en mensen hebben veel keuzes. We denken veel te moeten en onder die druk kunnen HSP’ers bezwijken.

“Hsp’ers zijn de eerste die lijden onder een verstoorde werksfeer, kritiek kunnen zij zich enorm aantrekken, daar lang over blijven tobben en één vervelende opmerking kan hen zo van hun stuk brengen dat ze daar een gehele dag last van hebben. Want ook hier geldt dat HSP’ers deze informatie dieper verwerken.’’

In het onderzoek van Van Hoof, kwam naar voren dat HSP’ers extra kwetsbaar zijn voor stressgerelateerde problemen, maar vaak alleen in een negatieve omgeving. Bij een positieve omgeving zouden ze juist kunnen groeien van stress en er kracht uit weten te halen. Bovendien bleek dit bij niet HSP’ers niét het geval te zijn. Hoogsensitieve mensen gedijen dan ook volgens de psycholoog in een omgeving zonder begrenzing. Hierin kunnen ze groeien. Alleen lukt dat moeilijk in een prestatie-maatschappij van tegenwoordig, waarin afgrenzing wordt aangeschreven.

“Je zou zelfs kunnen zeggen dat mensen met HSP een maat zijn voor ons sociaal kapitaal, voor de manier waarop een bedrijf of maatschappij omgaat met vertrouwen, rechtvaardigheid en samenwerking.”

Herkenning

Van Hoof: “Uit eigen onderzoek is gebleken dat mensen die hun HSP als een talent beschouwen significant meer veerkracht hebben dan zij die dat niet doen. HSP’ers hebben meer kans op een burn-out, maar het is zeker geen onafwendbaar noodlot. Het is vooral de overprikkeling die de veerkracht nekt. Het kunnen opvangen van deze overprikkeling en het hiermee leren omgaan, beschermt de veerkracht’’.

Het is daarom ook van belang om HSP te herkennen, zowel op de werkvloer als in de persoonlijke omgeving. Als dat niet gedaan wordt is het goed mogelijk dat de persoon in kwestie te maken krijgt met frustratie, afwijzing, zichzelf niet in een referentiekader kunnen plaatsen, defensitviteit, depressies, burn-out, angstproblemen, drang naar erkenning, jezelf wegcijferen en enorme kwetsbaarheid. Het is heel goed mogelijk om te leven met HSP, het kan zelfs als een kracht werken, maar herkenning is daarbij broodnodig.

“Als je HSP erkent is door een professioneel iemand, dan kan je jezelf beschermen en een (werk)omgeving voor jezelf creëren die inzet op het verminderen van overprikkeling en stressgerelateerde problemen.”

Volgens Van Hoof is het zeer noodzakelijk dat je daarbij voldoende uit je comfortzone (maar niet te ver) treedt om tot zelfontplooiing te komen.

Blijf bij de onzekerheid en verwarring tot het lukt. Het is voor HSP’ers vaak een brug te ver, maar wel zeer belangrijk om zo kracht te halen uit je HSP.”

Daarnaast pleit ze voor voldoende herstelling om prikkels goed te werken, veel beweging en veel slaap.

(Werk)tips

Tot slot nog enkele simpele (werk)tips voor hoogsensitieve werknemers (en hun werkgevers) van Van Hoof.

1. Geef jezelf, of de HSP’er in kwestie, even de tijd en ruimte om informatie te verwerken alvorens te reageren op kritiek of een belangrijke vraag. Als dat niet gebeurt, krijg je vaak te maken met de overprikkeling en het stressbrein, wat niet alleen belastend is voor de HSP’er zelf maar ook voor degene die de HSP’er aanspreekt.
2. Bewaak de hersteltijd. Dit kan door even uit te rusten of bijvoorbeeld naar een prikkelarme omgeving te gaan. Hoogsensitieve hebben waardevolle talenten, maar die hebben een prijs. Het kost hun langer hersteltijd dan niet HSP-ers om van hun inspanningen te recupereren. Gun jezelf of je werknemer beslissingsruimte om een hersteltijd in te plannen.
3. Zet in op zelfontplooiing. Laat jezelf of je werknemer kiezen voor activiteiten waar ze warm van lopen, die hen intellectueel uitdagen en toch uitvoerbaar/haalbaar zijn.
4. Rechtvaardigheid is prioriteit. Erken het signaal van een HSP’er (of dat vanuit jezelf komt als HSP’er) dat aangeeft dat er structureel onrechtvaardigheid is in de organisatie, of het team geslopen is. De goed functionerende HSP’ers kunnen volgens Van Hoof een moreel kompas zijn in de organisatie/maatschappij.
5. HSP’ers met een verhoogde kwetsbaarheid gaan erg efficiënt werken in een positieve interventie, zelfs beter dan niet-HSP’ers. Je wint hun loyaliteit en krijgt inspiratie en motivatie ervoor in de plaats. Dus wees positief tegen je werknemer of als kwetsbare HSP’er; kies een omgeving uit die je positief benadert en zorg ervoor dat je zo kan opbloeien.