Stoptober hebben er ruim 55.000 mensen mee gedaan. Hoe groot is de kans dat zij weer een terugval krijgen? En wat kunnen praktijkondersteuners doen om het gesprek aan te gaan met hun patiënten over stoppen met roken? Waarom is motiverende gespreksvoering zo belangrijk? We vragen het Wanda de Kanter, Nederlandse longarts en activist tegen de tabaksindustrie.

Praktijkondersteuners zien regelmatig patiënten die roken. Zij weten dat dit niet bevordelijk is voor hun gezondheid. Hoe gaan zij het gesprek met hun patiënten aan?  Wanda: ‘Als je motiverende gespreksvoering vooraf laat gaan aan iemand die wil stoppen met roken is de kans dat iemand ook echt wil gaan stoppen groter. Het is niet een stop-methode, het is een intrinsieke motivatie vinden. De knop vinden. Het probleem is vaak dat mensen niet “willen” stoppen. En tegelijk  weten we  uit onderzoek deepdown 80% van alle rokers wil stoppen, maar ze niet weten waar de stop knop zit. En motiverende gespreksvoering is een bewezen effectieve methode om de kans op het vinden van deze motivatie te vergroten, zodat iemand ook wil besluiten een stoppoging te gaan ondernemen. '

Het is natuurlijk ontzettend belangrijk dat zorgverleners deze methode kennen, waaronder praktijkondersteuners. Nu horen we vaak ik heb geen tijd en daarom vinden we dat voor motiverende gespreksvoering een extra tarief moet komen:  4 x 10 minuten waarin motiveren en het stopplan bespreken en de begeleiding op basis van het ontrafelen van gedachtenkronkels, op basis van cognitieve gedragstherapie is natuurlijk echt heel erg weinig. We hebben daarin de volgende fasen: een  motiverend gesprek, een intensieve: voorbereidende periode en dan een minder intensieve periode. Elke praktijkondersteuner zou dit kunnen beheersen. Motiverende gespreksvoering is geschikt voor elke vorm van gedragsverandering: van therapie trouw, tot afvallen en bewegen. 

Wat er aan een motiverend gesprek vaak vooraf gaat is een very brief advice (VBA). VBA is een kort rookstopadvies van 30 seconden. Het is een in Engeland ontwikkelde evidencebased interventie die daar vooral wordt toegepast door huisartsen. Het is een positief advies; er wordt niet verteld dát je moet stoppen, maar wel hoe je kunt stoppen. Het zijn een paar zinnen: “Rookt u?” “Als u wilt stoppen met roken, dan is de kans dat u slaagt het grootst als u professionele begeleiding krijgt.” Daarna verwijst de huisarts  door. We horen nogal eens van POH'ers dat de huisarts een patient voor een rookstop dvies naar de POH verwijst, zonder een VBA. Dan overvalt het de roker. De korte voorbereiding door de huisarts, zou de voorselectie wel efficienter maken.

Bij motiverend gespreksvoering is de allerbelangrijkste vraag de toestemmingsvraag: "Mag ik het met je hebben over het roken?" Want het kan wel zijn dat jij dit het belangrijkste vindt, maar dat doet er niet toe. Als je ongevraagd advies gaat geven, dan worden mensen boos, haken af of raken nog verslaafder. Als iemand zegt, nee, dan is het prima en kom je er een volgende keer weer op terug. Kondig dat wel al aan. Ook de volgende keer is de toestemmingsvraag weer van belang. Een alternatief is dat je soms ziet: er zijn meerdere issues met de patiënt aan de hand. Bijvoorbeeld een financieel probleem, een beweegprobleem, een alcoholprobleem. Dan vraag je: "Waar (dus met welk probleem) wil je het vandaag over hebben?" Het kan nog steeds zijn dat jij het roken het allerbelangrijkste vindt, maar als er zoveel issues zijn, kan het misschien ook belangrijk zijn om iets anders aan te pakken. Dat is ook een manier om een gesprek aan te gaan. 

Als je de toestemmingsvraag hebt gesteld en dan is volgende vraag: Waarom rook je? En in die vraag zitten alle gedachtenkronkels van het roken. Dus mensen zeggen: “Ik rook, omdat ik het lekker vind / omdat ik het gezellig vind / omdat ik stress heb / omdat ik met mijn vriendinnen uit wil / omdat het met mijn man net uit is / als ik de hond uitlaat / uit verveling etc." Dat vat je als praktijkondersteuner samen: "Dus als ik het goed begrijp betekent roken heel veel voor u. Het helpt u tegen stress, u vindt het lekker etc , Ben ik zo volledig?" "Op een schaal van 10: hoe graag zal je willen stoppen;  een 2 ! Oké dat is geen 0." (Dit is een gesprekstechniek, het cijfer heeft geen absolute waarde). "Wat maakt dat het al  een 2 is en geen 1?” “Ik vind het toch wel duur worden / ik krijg er rimpels van / ik ruik niet lekker /de kinderen vinden er wat van.”

“Aan de ene kant hoor ik u zeggen: ik vind het lekker, etc etc  en aan de andere kant hoor ik ook: het kost me zoveel geld, wel 3000 euro per jaar etc etc .” Dan heb je de ambivalentie: je hebt het duiveltje en engeltje in een paar minuten boven tafel.Dan kan je nog de zelfredzaamheidsvraag stellen;"Stel dat u zal stoppen hoeveel vertrouwen, heeft u dan ook dat het lukt op een schaal van 0-10?"  En dat zijn dan ook van die vragen waarin mensen in het verleden bewezen hebben dat ze iets heel goed kunnen doen, dat ze kunnen doorzetten. Bijvoorbeeld examen of zwemdiploma gehaald of een alcoholverslaving overwonnen. De ingrediënten die je daar uit kunt halen, zijn ook de ingrediënten die ze ook kunnen gebruiken bij het stoppen met het roken. “Ik heb nu begrepen waarom u rookt, mag ik u nu wat informatie geven?" Dan is dus nu het MI gesprek afgelopen en volgt de informatieve fase die onder andere bestaat uit het ontrafelen van alle gedachtenkronkels waarom iemand rookt.

'En dan ga je informatie geven hoe de verslaving in elkaar steekt, hoe de pavlov werken, hoe de gedachtenkronkels werken en dan ga je de gedachtenkronkels ontrafelen. Dat zit altijd in de waarom vraag.“Ik hoor dat u zegt dat roken altijd bij stress werkt, zal ik u uitleggen hoe dit werkt. Ontwenningsverschijnselen die voelen aan al stress, die verdwijnen als u een sigaret neemt. En het lijkt alsof die sigaret bij stress werkt. De waarheid is: roken helpt tegen ontwenningsverschijnselen die aanvoelen als stress.” Dat is de allerbelangrijkste gedachtenkronkel. Als je die niet ontrafelt, dan blijven mensen als ze stress hebben weer roken. Het helpt namelijk niet tegen roken. Roken geeft meer stress, angst en paniek stoornissen en depressie. Wat je heel veel ziet, is mensen die stress hebben of armoede. Die niet weten dat roken stress doet verergeren.' 

Dan hebben ze dat zo vaak tegen zichzelf gezegd, waardoor ze nog meer stress krijgen, angst en paniek bij het idee te moeten stoppen. Het is een negatieve spiraal die averechts werkt. Dus daar moet je wel wat kennis voor hebben als praktijkondersteuner. 

Bekijk de '70 mythes over tabaksverslaving' van Wanda de Kanter.

Lees ook het volgende artikel 'Roken is heel erg een onbewuste verslaving'

TIP! Lees het boek van Wanda de Kanter en Pauline Dekker over 'Motiveren kun je leren'. De gids voor gezond gedrag en hét handboek voor artsen, verloskundigen, verpleegkundigen, jeugdartsen, mondhygiënisten, praktijkondersteuners, diëtisten en iedereen die probeert anderen gezonder te laten leven en niet te vergeten opvoeders!